Je ziet maar hoe je het bekijkt

We zien regelmatig iets over het hoofd dat toch duidelijk aanwezig was of krijgen zelfs last van tunnelvisie wanneer we een bepaald doel voor ogen hebben. We missen dingen die duidelijk binnen ons gezichtsveld vallen, zonder dat we daar een duidelijke reden voor kunnen aanwijzen.

Hoe dat komt? We zien niet alles dat we registreren, ons bewustzijn krijgt slechts een ‘relevante’ selectie voorgeschoteld door ons onbewustzijn dat alles om ons heen registreert.

We ‘zien’ van alles (al is er in technische zin eigenlijk alleen sprake van een perceptie) en ons onbewustzijn neemt via de ogen de wereld om ons heen weer. Het zijn enkel de prikkels die het bewustzijn bereiken die we daadwerkelijk kunnen bestempelen als ‘zien’. We missen daardoor van alles, lang niet alle prikkels bereiken ons bewustzijn.

Zelf testje doen? Bekijk onderstaand filmpje van Skoda. Dit filmpje maakt duidelijk dat we niet alles ‘zien’ dat we registreren, slechts een selectie bereikt ons bewustzijn.

Sociale “ik” en onze aandacht

Hoe komt het dat we niet alles ‘zien’ wat we registreren? Dat heeft met een aantal verschillende zaken te maken, die bepalen hoe we onze aandacht richten. Ons bewustzijn is zeer beperkt in z’n capaciteit. We kunnen maximaal zo’n 7 ‘bits of information’ onthouden en binnen het zicht is er slechts sprake van een beperkte focus. Van zodra we om ons heen kijken is er echter sprake van veel meer invloed van buitenaf, er zijn allerlei prikkels aanwezig die onze aandacht kunnen sturen.

Er bestaat zelf zoiets als “identity-based motivation”, die stelt dat onze motivaties voor een groot deel afhankelijk zijn van onze ‘sociale identiteit’ op dat moment. We beschikken over verschillende sociale identiteiten, die op diverse momenten ‘actief’ worden. We kunnen bijvoorbeeld onderdeel uitmaken van een groep voetbalsupporters, vegetariërs, glutenintolerantieveinzers, suiker-banners en zelfs een nationaliteit. Allemaal vormen van een identiteit die we aannemen als het ons uitkomt.

Onze sociale identiteit bestaat uit een imaginaire realiteit, associaties, attituden, waarden, gedragingen en zelfs uit trends, hypes en doordachte marketing. Die ons dan vertellen dat een huis kopen verstandiger is dan huren, dat je als vrouw twee zaken tegelijkertijd kan doen, dat het druk hebben normaal is, suiker in ons brein vergelijkbare effecten heeft als cocaïne, ‘dik’ zijn in onze genen zit, bio altijd ecologischer is, altijd moet weten wat je wilt in je leven en dat dit “ons” land is.

Maar rarara, dit zijn allemaal gecreëerde overtuigingen die we zonder schroom zomaar aannemen en waar, als je daar zelf helemaal geen last van hebt, natuurlijk niets mis mee is.

Behalve, als je deze overtuiging(en) ook plots gaat opdringen aan andere mensen.

Waardoor ik nog heel weinig in discussie ga. Want jouw waarheid is vooral jouw waarheid en zoals je in bovenstaand filmpje hebt kunnen merken, ben je blijkbaar toch niet zo goed om een veranderende realiteit op te merken hé.

Onze aandacht vormt een primitief cognitieve kracht, waarbij we beïnvloed worden door emoties en wie we op dat moment zijn. Het is dus grotendeels de omgeving die bepaalt waar we aandacht aan besteden en experimenten tonen aan dat het onze identiteit is die bepaalt wat we zien. Stimuli om ons heen (die we zien, die we horen, die we ruiken, etc.) krijgen door het onbewustzijn automatisch een beoordeling (of vooroordeel) op basis van onze sociale identiteit. Wijkt de stimulus af? Dan keren we onze aandacht daar vanuit het onbewustzijn vanaf, waardoor dit ons bewustzijn niet zal bereiken: “Ik let echt heel de tijd op mijn voeding, maar ik vermager geen gram”? Hmm, zou het kunnen dat je zomaar iets over het hoofd ziet? Je hoeft calorieën niet te tellen, maar ze tellen wel.

Attentional blindness en change blindness

Heb je het filmpje uit het begin van dit artikel bekeken en ben je benieuwd waarom je de veranderingen niet hebt kunnen zien? Dat heeft te maken met twee verschillende oorzaken: attentional blindness en change blindness. Je bent erop gericht om het filmpje te bekijken en bijvoorbeeld te bepalen of je de Skoda een mooie auto vindt. De nadruk ligt heel duidelijk op de voorgrond, je onbewustzijn registreert veranderingen in de achtergrond maar gaat er vanuit dat het niet de moeite waard is om dit je bewustzijn te laten bereiken.

De conclusie is dat mensen geneigd zijn om te zien wat ze hopen te zien, in plaats van wat ze liever niet zien. Ze nemen ook de woorden van de dingen die ze graag willen zien eerder waar dan de woorden van de dingen die ze liever niet hebben. Dit is een onbewust proces en mensen geloven daadwerkelijk dat ze eerlijk zijn over wat ze zeggen te zien. Dus als je de volgende keer van iets zeker bent, weet dan dat deze “waarheid” een gewiekste filtering van je onbewuste brein is die past bij de identiteit die je op dat moment hebt aangenomen.

Ik ben nu 33 jaar en ik trap nog iedere keer in dit soort cognitieve biassen. Maar eigenlijk weet ik dat dus niet eens zeker, omdat mijn cognitie waarschijnlijk niet goed genoeg is om dit zo zeker te weten. Maar ik denk het wel. Althans, ik denk dat ik het denk.

Zo riep ik onlangs met volle overtuiging dat iets zeker weten, wat mij betreft, niet slim is. Maar dat kan ik helemaal niet met volle overtuiging zeggen, omdat dat impliceert dat ik zeker weet dat iets zeker weten niet slim is. En bovendien: als ik iets niet slim vind, dan veronderstel ik dat ik weet wat slim is. Maar misschien ben ik daar dan weer te dom voor. Dat kan ik nooit weten.

Als je niet kan zien wat je niet ziet, kan je niet weten wat je niet weet, dus je ziet maar hoe je het bekijkt.

Hopelijk vond je dit artikel interessant? Bedankt om het te lezen en schrijf gerust jouw commentaar, gedachten en feedback hieronder.t